Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường ngày càng hội nhập sâu rộng, các hợp tác xã (HTX) kiểu mới đã và đang khẳng định vai trò không thể thiếu trong việc liên kết sản xuất – tiêu thụ sản phẩm, tạo sinh kế ổn định và nâng cao thu nhập cho người dân. Từ những mô hình điểm ban đầu, nhiều HTX đã vươn lên trở thành nhân tố điển hình, góp phần thay đổi tư duy sản xuất và tạo ra chuỗi giá trị bền vững.
Tư duy mới – Động lực cho sự chuyển mình
Không còn hình ảnh cũ kỹ, trì trệ, các HTX kiểu mới ra đời với sự vận hành theo Luật HTX ( Luật HTX năm 2012 trước đây và luật HTX năm 2023 hiện nay) đã có bước chuyển mạnh mẽ về chất. Thay vì hoạt động mang tính hình thức, nhiều HTX hiện nay đã tiếp cận thị trường một cách chủ động, tổ chức lại sản xuất, ứng dụng khoa học kỹ thuật và hướng tới phát triển bền vững.
Điển hình là Hợp tác xã thương mại dịch vụ nông nghiệp Xuân Tiến (xã Xuân Phú, tỉnh Đồng Nai) là một trong những HTX tiêu biểu trong làn sóng đổi mới nông nghiệp theo hướng hiện đại, mang lại hiệu quả kinh tế cao và truyền cảm hứng ở Đồng Nai. Hiện nay, HTX Xuân Tiến đã phát triển với hơn 150 ha diện tích canh tác, hàng trăm thành viên và hộ liên kết. 100% diện tích canh tác của HTX được triển khai giống lúa năng suất cao, nổi bật là giống ST24 – thương hiệu đã được thế giới biết đến. Yếu tố tạo nên sự bứt phá của HTX TMDV NN Xuân Tiến không chỉ là giống tốt mà chính là việc mạnh dạn đầu tư công nghệ. Ông Trần Quang -Giám đốc HTX và các thành viên HTX đã áp dụng đồng bộ các khâu cơ giới hóa – từ máy gieo hạt, máy thu hoạch đến máy sấy lúa và xay xát gạo – giúp giảm đáng kể chi phí nhân công và tổn thất sau thu hoạch. Nhờ quy trình sản xuất khoa học, mỗi ha đất canh tác của HTX mang lại doanh thu từ 200-300 triệu đồng/năm – mức thu nhập từng được cho là “không tưởng” với người trồng lúa.
Cánh đồng lúa hữu cơ
Chuỗi liên kết – Chìa khóa của thành công
Một trong những yếu tố cốt lõi giúp HTX kiểu mới hoạt động hiệu quả chính là khả năng liên kết chặt chẽ giữa "4 nhà": Nhà nông – Nhà doanh nghiệp – Nhà khoa học – Nhà nước. Trong đó, HTX đóng vai trò trung gian, tổ chức lại sản xuất, kết nối với doanh nghiệp tiêu thụ và đảm bảo quyền lợi cho người lao động.
Tiêu biểu như HTX Nông nghiệp Điều hữu cơ Trảng cỏ Bù Lạch (Thôn 5, Xã Thọ Sơn, Tỉnh Đồng Nai) đã thể hiện được vai trò của HTX trong việc góp phần phát triển kinh tế xã hội trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi. Trong những năm qua, các HTX trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi xuất hiện ngày càng nhiều, tạo các chuỗi liên kết giá trị, giúp bà con tiếp cận với khoa học công nghệ, bao tiêu sản phẩm ổn định, tạo công ăn việc làm cho bà con, có thể kể đến một số điển hình như: HTX Nông nghiệp Điều hữu cơ Trảng cỏ Bù Lạch có 212 thành viên, trong đó 204 thành viên là người đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, chiếm 97%. Ngành nghề sản xuất kinh doanh chủ yếu của HTX là sản xuất hạt điều. Hiện nay thành viên HTX có trên 700 ha điều, sản lượng bình quân khoảng 1.000 tấn/năm. HTX đã liên kết với các công ty xuất khẩu hạt điều để hỗ trợ thành viên xây dựng vùng nguyên liệu theo tiêu chuẩn hữu cơ. Đến năm 2025 đã xây dựng vùng nguyên liệu 500 ha điều theo tiêu chuẩn USDA/US, HTX đã bao tiêu 100% ản lượng điều cho thành viên, đồng thời tạo việc làm cho 6 lao động là thành viên HTX.
HTX xuất các lô hàng đạt tiêu chuẩn hữu cơ
bà Thị Khưi ký thỏa thuận hợp tác liên kết với đại diện Công ty TNHH Điều Intersnack
Chính sách đồng hành – Tạo đà phát triển
Sự phát triển của HTX kiểu mới không thể tách rời vai trò định hướng, hỗ trợ từ phía Nhà nước. Nhiều địa phương đã triển khai các chương trình hỗ trợ HTX về vốn vay, đào tạo nguồn nhân lực, xúc tiến thương mại và ứng dụng công nghệ số. Tại HTX Sản xuất và tiêu thụ nông sản sạch Thanh Bình (tổ 19, ấp Trung Tâm, xã Bàu Hàm, Tỉnh Đồng Nai), khoảng 120 ha chuối được trồng theo mô hình khép kín, áp dụng hệ thống tưới tiết kiệm, bao buồng 100% diện tích và liên kết tiêu thụ ổn định với các thị trường khó tính như Hàn Quốc, Trung Quốc. Chuỗi giá trị được mở rộng từ sản xuất đến sơ chế, chế biến với hệ thống dây chuyền hiện đại, nhà kho, máy móc chế biến nông sản khô và dẻo. Đặc biệt, chất thải từ quá trình sản xuất được xử lý và tái sử dụng làm phân hữu cơ – một bước tiến lớn trong hướng tới nông nghiệp tuần hoàn, thích ứng với biến đổi khí hậu.
Ứng dụng công nghệ cao trên cánh đồng chuối
Thực tiễn cho thấy, khi có mô hình đúng, cách làm phù hợp và chính sách hỗ trợ kịp thời, HTX kiểu mới hoàn toàn có thể trở thành nhân tố quan trọng trong phát triển kinh tế tập thể. Tuy nhiên, để nhân rộng các mô hình điểm, cần một chiến lược dài hơi: đầu tư đồng bộ về hạ tầng, công nghệ, nâng cao năng lực quản trị và đặc biệt là thay đổi tư duy người đứng đầu HTX. Kinh tế tập thể với nòng cốt là HTX sẽ không còn là "vùng trũng" nếu được nhìn nhận đúng tầm và khai thác hiệu quả. Từ những mô hình điểm hôm nay, có thể kỳ vọng về một mạng lưới HTX năng động, hiện đại và hội nhập – đóng góp thiết thực vào sự nghiệp phát triển nông nghiệp, nông thôn và kinh tế đất nước./.
Hồng Nhung