Trong nhiều năm qua, tình trạng “được mùa mất giá”, nông sản ùn ứ vì thiếu đầu ra luôn là bài toán nan giải của ngành nông nghiệp Việt Nam. Trước thực tế đó, mô hình liên kết sản xuất – tiêu thụ nông sản đang được xem là chìa khóa để nâng cao giá trị sản phẩm và bảo đảm thu nhập cho người nông dân. Tại tỉnh Đồng Nai, HTX Liên kết tiêu thụ nông sản sạch Thanh Bình đã trở thành điểm sáng, tiên phong trong việc tổ chức lại sản xuất chuối theo hướng an toàn, bền vững và hiệu quả. Bằng việc xây dựng chuỗi liên kết chặt chẽ từ nông dân đến thị trường tiêu thụ, HTX không chỉ giúp “giải cứu” trái chuối mà còn từng bước đưa sản phẩm chuối sạch vươn xa đến thị trường quốc tế.
Từ tổ hợp tác nhỏ đến vùng nguyên liệu lớn: HTX Thanh Bình được thành lập vào năm 2019, sau đợt khủng hoảng thừa chuối tại Đồng Nai. Ban đầu chỉ với 10 thành viên và 32ha trồng chuối, đến nay HTX đã phát triển thành vùng nguyên liệu quy mô 320ha, tập trung tại xã Bàu Hàm, huyện Trảng Bom. Mục tiêu của HTX là tạo ra chuỗi liên kết vững chắc, đưa nông dân thoát khỏi cảnh sản xuất manh mún, tự phát. Đạt được điều đó, là do những nổ lực sau:
Tạo Chuỗi liên kết chuối sạch - từ kỹ thuật đến thị trường: HTX Thanh Bình hỗ trợ toàn diện cho thành viên trong suốt chuỗi sản xuất và tiêu thụ chuối - Tổ chức tập huấn kỹ thuật trồng chuối VietGAP, hữu cơ, giám sát chặt chẽ từ trồng đến đóng gói, giúp nâng cao chất lượng và giảm chi phí. Xây dựng kênh tiêu thụ và thương hiệu - chủ động kết nối thị trường, đưa sản phẩm vào siêu thị, chợ đầu mối và xuất khẩu sang Malaysia, UAE, Hàn Quốc… với thương hiệu THABI FRAM. Đầu tư tài chính – công nghệ – chế biến - hỗ trợ vốn đầu vào, triển khai kênh bán hàng trực tuyến, đầu tư kho bãi và tận dụng phụ phẩm chuối để chế biến thành sản phẩm có giá trị gia tăng như nguyên liệu sinh học, thức ăn chăn nuôi...
Từ quá trình hoạt động, HTX cũng đã rút ra nhiều kinh nghiệm: Minh bạch trong liên kết - Quy trình sản xuất, đóng gói công khai, tạo niềm tin với đối tác và người tiêu dùng. Nâng cao tư duy thị trường cho nông dân - Đào tạo kiến thức về dự báo thị trường, tiêu chuẩn xuất khẩu, giúp người dân sản xuất theo nhu cầu thực tế thay vì cảm tính. Linh hoạt và bền vững - Chủ động thích ứng với thay đổi từ thị trường, đồng thời phát triển mô hình sản xuất tuần hoàn, thân thiện môi trường.
HTX Thanh Bình đã xây dựng thành công mô hình chuỗi liên kết chuối sạch từ sản xuất đến tiêu thụ. Mô hình không chỉ giúp giải quyết bài toán đầu ra cho nông dân mà còn mang lại nhiều lợi ích về kinh tế, xã hội, môi trường và thị trường: (1) Lợi ích kinh tế -Tăng thu nhập, ổn định đầu ra: HTX giúp các hộ nông dân chuyển từ sản xuất nhỏ lẻ sang sản xuất tập trung theo chuỗi. Thông qua các hợp đồng tiêu thụ với hệ thống phân phối, siêu thị và thị trường xuất khẩu (Malaysia, UAE, Hàn Quốc...), sản phẩm chuối sạch có đầu ra ổn định với giá tốt hơn. Ngoài ra, HTX còn chế biến các phụ phẩm chuối thành sản phẩm có giá trị như thức ăn chăn nuôi, nhựa sinh học, giúp tăng lợi nhuận và tận dụng tối đa tài nguyên; (2) Lợi ích xã hội: Nâng cao đời sống và tri thức nông dân; Mô hình chuỗi giúp tạo việc làm tại chỗ, góp phần nâng cao thu nhập cho hàng trăm lao động địa phương. Đồng thời, HTX thường xuyên tổ chức tập huấn kỹ thuật trồng chuối theo tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ và đào tạo kỹ năng dự báo thị trường, giúp nông dân chuyển từ sản xuất theo thói quen sang tư duy làm hàng hóa chuyên nghiệp. Tính cộng đồng được nâng cao khi nông dân liên kết, chia sẻ và phát triển cùng nhau thay vì cạnh tranh lẻ tẻ. (3) Lợi ích môi trường - Hướng đến sản xuất xanh và tuần hoàn: HTX Thanh Bình tích cực ứng dụng phương pháp sản xuất thân thiện môi trường: sử dụng phân hữu cơ, giảm hóa chất, tái chế phế phụ phẩm từ chuối để giảm thiểu rác thải nông nghiệp. Việc tận dụng toàn bộ cây chuối trong chế biến giúp hình thành mô hình sản xuất tuần hoàn, giảm phát thải và tiến tới trung hòa carbon – một hướng đi phù hợp với xu thế toàn cầu. (4) Lợi ích thị trường - Nâng cao năng lực cạnh tranh và xuất khẩu: Nhờ sản xuất đạt tiêu chuẩn và xây dựng thương hiệu THABI FRAM, sản phẩm chuối của HTX Thanh Bình không chỉ chinh phục thị trường nội địa mà còn từng bước vươn ra thị trường quốc tế. Chuỗi liên kết chặt chẽ giữa sản xuất và tiêu thụ giúp HTX chủ động trong đàm phán, kiểm soát chất lượng, thời gian giao hàng và giá cả, góp phần nâng cao vị thế nông sản Việt Nam.
HTX Thanh Bình đã chứng minh rằng, khi nông dân được hỗ trợ đúng cách, sản xuất nông nghiệp hoàn toàn có thể vận hành theo chuỗi giá trị hiện đại. Bằng việc tổ chức sản xuất bài bản, nâng cao chất lượng sản phẩm và chủ động tìm kiếm thị trường, HTX không chỉ giúp thành viên nâng cao thu nhập mà còn góp phần thúc đẩy ngành nông nghiệp sạch, bền vững. Mô hình của HTX Thanh Bình là minh chứng sống động cho một hướng đi đúng: gắn nông dân với thị trường thông qua chuỗi liên kết – để nông sản Việt không chỉ đủ sống, mà còn đủ sức cạnh tranh.
Tuy đã đạt nhiều thành tựu nhưng HTX vẫn gặp không ít thách thức: thiếu vốn đầu tư cho sơ chế – chế biến, cơ sở vật chất chưa đáp ứng được đơn hàng lớn, chuyển đổi số còn chậm. HTX cũng kiến nghị Nhà nước hỗ trợ quy hoạch vùng nguyên liệu, chuyển đổi mục đích sử dụng đất để xây dựng nhà xưởng, và đào tạo xúc tiến thương mại cho nông dân – nhằm gắn chặt sản xuất với thị trường. Vì vậy, trong thời gian tới, để HTX Thanh Bình phát triển bền vững hơn nữa thì rất cần các nguồn lực hỗ trợ, đặc biệt là chính sách hỗ trợ của nhà nước về mọi mặt.
Mô hình chuối của HTX Thanh Bình mang lại lợi ích toàn diện, không chỉ ở khía cạnh kinh tế mà còn về xã hội, môi trường và thị trường. Đây là một hình mẫu nông nghiệp hợp tác hiện đại, giúp nâng cao đời sống người nông dân, góp phần vào mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững và thích ứng với yêu cầu ngày càng cao của thị trường toàn cầu.
Hồng Nhung