Luật Hợp tác xã năm 2012 quy định: Hợp tác xã do ít nhất 7 thành viên tự nguyện thành lập; Liên hiệp Hợp tác xã do ít nhất 4 hợp tác xã tự nguyện thành lập; Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của HTX, Liên hiệp HTX được quy định như sau:
1. Tự nguyện: “Cá nhân, hộ gia đình, pháp nhân tự nguyện thành lập, gia nhập, ra khỏi hợp tác xã. Hợp tác xã tự nguyện thành lập, gia nhập, ra khỏi Liên hiệp HTX”. Nguyên tắc tự nguyện trong tổ chức và hoạt động của HTX, Liên hiệp HTX có nghĩa là các cá nhân, hộ gia đình, pháp nhân tự nguyện tham gia khi thấy có nhu cầu hợp tác và sử dụng dịch vụ của HTX, Liên hiệp HTX; khi thấy không có nhu cầu đó thì tự nguyện xin ra. Không ai, tổ chức nào ép hoặc bắt buộc vào hoặc ra khỏi HTX, Liên hiệp HTX.
2. Kết nạp rộng rãi thành viên: “HTX, Liên hiệp HTX kết nạp rộng rã thành viên, HTX thành viên”. HTX, Liên hiệp HTX thành lập trước hết để đáp ứng các nhu cầu chung của thành viên về sản xuất, kinh doanh và dịch vụ mà họ không thể tự làm hoặc nếu làm một mình thì kém hiệu quả. Việc kết nạp nhiều thành viên đồng nghĩa với việc HTX, Liên hiệp HTX mở rộng thị trường và khi có số lượng thành viên đông, HTX, Liên hiệp HTX sẽ có cơ hội có được những hợp đồng kinh tế lớn với các đối tác bên ngoài. Trong cơ chế thị trường thường là “mua nhiều giá rẻ”, “bán nhiều được giá”; HTX, Liên hiệp HTX thực hiện “mua chung sản phẩm, dịch vụ từ thị trường để phục vụ cho thành viên, HTX thành viên” và “Bán chung sản phẩm, dịch vụ của thành viên, HTX thành viên ra thị trường” (Điểm a, b khoản 6 Điều 4 Luật HTX năm 2012). Hơn nữa, thành viên tham gia HTX, Liên hiệp HTX phải góp vốn, có nghĩa là thêm thành viên là thêm vốn hoạt động, thị trường mở rộng thêm… Như vậy, kết nạp rộng rãi thành viên vừa là nguyên tắc, vừa là tạo điều kiện thuận lợi cho HTX, Liên hiệp HTX hoạt động hiệu quả hơn.
3. Bình đẳng: “Thành viên, HTX thành viên có quyền bình đẳng, biểu quyết ngang nhau không phụ thuộc vốn góp trong việc quyết định tổ chức, quản lý và hoạt động của HTX, Liên hiệp HTX; được cung cấp thông tin đầy đủ, kịp thời, chính xác về hoạt động sản xuất, kinh doanh, tài chính, phân phối thu nhập và những nội dung khác theo quy định của điều lệ”.
4. Tự chủ, tự chịu trách nhiệm: “HTX, Liên hiệp HTX tự chủ, tự chịu trách nhiệm về hoạt động của mình trước pháp luật”. HTX, Liên hiệp HTX tự quyết định tổ chức, quản lý và hoạt động của HTX, Liên hiệp HTX, thuê và sử dụng lao động; tiến hành các hoạt động sản xuất, kinh doanh, tạo việc làm theo ngành, nghề đã đăng ký; cung ứng, tiêu thụ sản phẩm, dịch vụ, việc làm cho thành viên, HTX thành viên và ra thị trường; kết nạp mới, chấm dứt tư cách thành viên, HTX thành viên; tăng, giảm vốn điều lệ; liên doanh, liên kết, hợp tác với các tổ chức, cá nhân trong nước và nưc[s ngoài để thực hiện mục tiêu của HTX, Liên hiệp HTX. HTX, Liên hiệp HTX tự chịu trách nhiệm về các quyết định đó trước pháp luật.
5. Thực hiện cam kết theo hợp đồng dịch vụ và quy định của điều lệ, phân phối thu nhập chủ yếu theo mức độ sử dụng dịch vụ và công sức đóng góp: “thành viên, HTX thành viên và HTX, Liên hiệp HTX có trách nhiệm thực hiện cam kết theo hợp đồng dịch vụ và theo quy định của điều lệ. Thu nhập của HTX, liên hiệp HTX được phân phối chủ yếu theo mức độ sử dụng sản phẩm, dịch vụ của thành viên, HTX thành viên hoặc theo công sức lao động đóng góp của thành viên đối với HTX tạo việc làm”.
6. Quan tâm giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng, cung cấp thông tin cho thành viên: “HTX, Liên hiệp HTX quan tâm giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng cho thành viên, HTX thành viên, cán bộ quản lý, người lao động trong HTX, Liên hiệp HTX và thông tin về bản chất, lợi ích của HTX, Liên hiệp HTX”.
7. Hợp tác và chăm lo phát triển bền vững cộng đồng: “HTX, Liên hiệp HTX chăm lo chăm lo phát triển bền vững cộng đồng thành viên, HTX thành viên và hợp tác với nhau nhằm phát triển phong trào HTX trên quy mô địa phương, vùng, quốc gia và quốc tế”.
TNK